Quy luật giá trị là gì?
Theo Wikipedia, Quy luật giá trị trong kinh tế chính trị Marx-Lenin là quy luật kinh tế cơ bản của nền sản xuất hàng hóa, quy định bản chất và là cơ sở của tất cả các quy luật khác của sản xuất hàng hóa, nó quy định mặt chất và sự vận động về mặt lượng của giá trị hàng hoá, theo đó, việc sản xuất và trao đổi hàng hoá phải căn cứ vào hao phí lao động xã hội cần thiết cũng như trao đổi theo nguyên tắc ngang giá.
Dễ hiểu hơn, Giá trị của hàng hóa được quyết định bởi lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra nó, và việc trao đổi hàng hóa trên thị trường sẽ xoay quanh nguyên tắc ngang giá, tức là trao đổi hàng này lấy hàng khác có giá trị lao động tương đương.
Ví dụ đơn giản:
- Một người làm ra 1 cái áo mất 2 giờ, một người khác làm ra 1 cái bánh mất 2 giờ => Về nguyên tắc, 1 cái áo = 1 cái bánh trong trao đổi (vì cùng tốn 2 giờ lao động).
- Nếu ai đó làm ra cái áo mất đến 5 giờ thì sẽ khó bán vì giá trị thực tế (lao động cần thiết) chỉ là 2 giờ => Sản phẩm đó bị coi là lãng phí lao động.
Trong nền kinh tế thị trường, quy luật giá trị được biểu hiện thông qua giá cả hàng hóa, đó là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị hàng hóa, Quy luật giá trị hoạt động thể hiện ở sự vận động của giá cả xoay xung quanh trục giá trị.
Quy luật giá trị điều chỉnh sản xuất và lưu thông hàng hóa trong kinh tế hàng hóa
Cơ chế hoạt động của quy luật giá trị
Quy luật giá trị trong nền kinh tế hàng hóa không biểu hiện một cách trực tiếp, mà thường được nhận biết thông qua sự vận động của giá cả trên thị trường. Trong lý luận kinh tế Mác – Lênin, giá trị là cơ sở, là nội dung thực chất của hàng hóa, còn giá cả là hình thức biểu hiện bằng tiền của giá trị đó. Nói cách khác, giá trị đóng vai trò như "cái trục", còn giá cả là "đường xoay quanh trục".
Tuy nhiên, trên thực tế, giá cả không bao giờ hoàn toàn trùng khớp với giá trị. Nguyên nhân là do giá cả hàng hóa còn chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác như:
- Quan hệ cung - cầu: Khi hàng khan hiếm, giá có thể cao hơn giá trị; khi dư thừa, giá có thể thấp hơn giá trị.
- Cạnh tranh giữa người mua và người bán: Góp phần làm giá cả biến động.
- Sự lưu thông của tiền tệ: Ảnh hưởng đến sức mua và mức giá chung trên thị trường.
Chính sự tác động tổng hợp của các yếu tố trên khiến cho giá cả vận động xoay quanh giá trị, có lúc cao hơn, có lúc thấp hơn, nhưng không thể tách rời hoàn toàn khỏi giá trị. Đây chính là cơ chế vận hành đặc thù của quy luật giá trị.
Điểm quan trọng cần lưu ý:
- Đối với một hàng hóa riêng lẻ, giá cả có thể lệch xa giá trị trong ngắn hạn.
- Nhưng trên phạm vi toàn bộ nền kinh tế, tổng giá cả của các hàng hóa về cơ bản vẫn bằng tổng giá trị của chúng.
Điều này cho thấy rằng, dù bị chi phối bởi nhiều yếu tố ngắn hạn, giá trị vẫn giữ vai trò quyết định lâu dài đối với giá cả, phản ánh bản chất sâu xa của quy luật giá trị trong nền sản xuất và trao đổi hàng hóa.
Nội dung và yêu cầu của quy luật giá trị
Ở đâu có sản xuất và trao đổi hàng hoá thì ở đó có sự hoạt động của quy luật giá trị.
Về nội dung, quy luật giá trị yêu cầu việc sản xuất và trao đổi hàng hoá phải được tiến hành trên cơ sở của hao phí lao động xã hội cần thiết. Theo yêu cầu của quy luật giá trị, người sản xuất muốn bán được hàng hoá trên thị trường, muốn được xã hội thừa nhận sản phẩm thì lượng giá trị của một hàng hoá cá biệt phải phù hợp với thời gian lao động xã hội cần thiết. Vì vậy họ phải luôn luôn tìm cách hạ thấp hao phí lao động cá biệt xuống nhỏ hơn hoặc bằng hao phí lao động xã hội cần thiết. Trong lĩnh vực trao đổi, phải tiến hành theo nguyên tắc ngang giá, lấy giá trị xã hội làm cơ sở, không dựa trên giá trị cá biệt.
Quy luật giá trị hoạt động và phát huy tác dụng thông qua sự vận động của giá cả xung quanh giá trị dưới sự tác động của quan hệ cung - cầu. Giá cả thị trường lên xuống xoay quanh giá trị hàng hoá trở thành cơ chế tác động của quy luật giá trị. Thông qua sự vận động của giá cả thị trường sẽ thấy được sự hoạt động của quy luật giá trị. Những người sản xuất và trao đổi hàng hoá phải tuân theo mệnh lệnh của giá cả thị trường. (Nguồn: Giáo trình Kinh tế chính trị Mác – Lênin)
Nội dung và yêu cầu của quy luật giá trị
Những tác động của quy luật giá trị đến thị trường
Điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá
Quy luật giá trị đóng vai trò như một "bàn tay vô hình" điều chỉnh hoạt động sản xuất và lưu thông hàng hóa trong nền kinh tế thị trường.
- Trong sản xuất, khi giá cả hàng hóa trên thị trường tăng cao hơn giá trị, người sản xuất sẽ nhận thấy cơ hội sinh lời lớn và có xu hướng mở rộng sản xuất. Khi đó, nguồn lực như tư liệu sản xuất và sức lao động sẽ tự phát dịch chuyển vào ngành đang có lợi nhuận cao. Ngược lại, nếu giá cả thấp hơn giá trị, sản xuất sẽ bị thu hẹp. Nhờ đó, quy luật giá trị góp phần phân bổ lại nguồn lực giữa các ngành nghề một cách linh hoạt và khách quan.
- Trong lưu thông, quy luật giá trị thúc đẩy hàng hóa di chuyển từ nơi có giá thấp đến nơi có giá cao. Hàng hóa sẽ chảy từ nơi cung vượt cầu sang nơi cầu vượt cung, tạo sự cân bằng tương đối về cung – cầu giữa các vùng miền. Cơ chế này giúp phân phối lại thu nhập, điều chỉnh sức mua, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng hàng hóa trong toàn xã hội.
Điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá
Tăng năng suất lao động, cải tiến kỹ thuật
Trên thị trường, hàng hóa được trao đổi theo giá trị xã hội trung bình, nhưng chi phí sản xuất (giá trị cá biệt) của từng người sản xuất có thể khác nhau.
- Người sản xuất có giá trị cá biệt thấp hơn giá trị xã hội sẽ bán hàng với giá cao hơn chi phí sản xuất thực tế, từ đó thu được nhiều lợi nhuận hơn.
- Ngược lại, người có giá trị cá biệt cao hơn giá trị xã hội sẽ gặp khó khăn, thua lỗ.
Chính sự chênh lệch này tạo động lực mạnh mẽ thúc đẩy người sản xuất cải tiến kỹ thuật, đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất lao động, tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá trị cá biệt xuống mức thấp nhất.
Bên cạnh sản xuất, trong khâu lưu thông, người bán cũng phải:
- Cải thiện dịch vụ khách hàng
- Tăng cường quảng cáo
- Tổ chức bán hàng hiệu quả
Những yếu tố này góp phần làm cho quá trình phân phối hàng hóa diễn ra nhanh chóng, thuận tiện và tiết kiệm chi phí, từ đó nâng cao hiệu quả toàn bộ nền kinh tế.
Tăng năng suất lao động, cải tiến kỹ thuật
Tác động phân hóa tầng lớp giàu, nghèo
Quy luật giá trị cũng là một trong những nguyên nhân khách quan dẫn đến sự phân hóa giàu - nghèo trong nền kinh tế thị trường.
- Những người sản xuất giỏi, nhạy bén với thị trường, biết ứng dụng kỹ thuật mới sẽ tạo ra hàng hóa có chi phí thấp hơn giá trị xã hội, từ đó thu lợi nhuận lớn và nhanh chóng trở nên giàu có.
- Ngược lại, những người thiếu vốn, thiếu kỹ năng, áp dụng công nghệ lạc hậu sẽ sản xuất hàng hóa với chi phí cao, dẫn đến thua lỗ, phá sản, hoặc buộc phải trở thành người làm thuê.
Ngoài ra, trong thực tế, yếu tố như chu kỳ kinh tế, đầu cơ, khủng hoảng tài chính hoặc gian lận cũng có thể làm gia tăng mức độ phân hóa thu nhập và tạo ra những hệ lụy xã hội nhất định.
Dưới tác động của quy luật giá trị, người sản xuất giỏi sẽ được khẳng định, còn người yếu kém sẽ bị loại bỏ. Quá trình này diễn ra một cách khách quan, tạo nên sự chọn lọc tự nhiên trong sản xuất và kinh doanh, thúc đẩy tiến bộ xã hội nhưng cũng đặt ra yêu cầu về vai trò điều tiết của Nhà nước để hạn chế mặt tiêu cực.
Tác động phân hóa tầng lớp giàu, nghèo
Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị trong nền kinh tế thị trường
Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, quy luật giá trị không chỉ là cơ chế điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hóa, mà còn là nền tảng kinh tế quan trọng góp phần thúc đẩy tiến trình phát triển xã hội quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Quy luật giá trị vận hành trong cơ chế thị trường nhiều thành phần
Việt Nam xây dựng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, trong đó các loại hình doanh nghiệp và hộ gia đình được trao quyền tự chủ trong sản xuất, kinh doanh. Giá cả trên thị trường phản ánh quan hệ cung – cầu, là tín hiệu điều tiết các hoạt động kinh tế. Chính nhờ quy luật giá trị, các chủ thể sản xuất có thể căn cứ vào biến động giá cả để:
- Quyết định mở rộng, thu hẹp hoặc chuyển hướng ngành nghề
- Phân bổ lại nguồn lực một cách linh hoạt và hiệu quả hơn
Tuy nhiên, khác với mô hình kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa, ở Việt Nam, cơ chế thị trường được vận hành dưới sự quản lý và định hướng của Nhà nước, nhằm đảm bảo các mục tiêu công bằng, phát triển bền vững và hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường tự phát.
Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa
Trong các lĩnh vực then chốt như năng lượng, tài chính, viễn thông, hạ tầng… kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Mặc dù doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong môi trường cạnh tranh, nhưng vẫn thực hiện các nhiệm vụ chiến lược như:
- Điều tiết thị trường
- Hỗ trợ phát triển các ngành kinh tế ưu tiên
- Thực hiện các mục tiêu xã hội
Nhà nước cũng đóng vai trò định hướng, quản lý vĩ mô nền kinh tế thông qua:
- Chính sách tài khóa, tiền tệ
- Quản lý giá cả những mặt hàng thiết yếu
- Cải cách, đổi mới doanh nghiệp nhà nước: Tăng quyền tự chủ, nâng cao hiệu quả hoạt động và giải thể những đơn vị thua lỗ kéo dài
Tác động đến sự phát triển lực lượng sản xuất và mục tiêu xã hội
Sự vận động của quy luật giá trị trong kinh tế thị trường tạo áp lực đổi mới và phát triển lực lượng sản xuất, thúc đẩy doanh nghiệp và người lao động không ngừng:
- Cải tiến công nghệ
- Nâng cao năng suất lao động
- Tối ưu hóa chi phí sản xuất
Từ đó, từng bước xây dựng một nền kinh tế hiện đại, nền tảng để đạt tới mục tiêu xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đây chính là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa quy luật kinh tế khách quan và vai trò chủ động của Nhà nước trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Biểu hiện hoạt động của quy luật giá trị trong nền kinh tế thị trường
Vai trò của quy luật giá trị đối với nền kinh tế
Quy luật giá trị giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế thị trường. Nó không chỉ là một quy luật khách quan chi phối hoạt động sản xuất và trao đổi hàng hóa, mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển toàn diện của nền kinh tế.
Trước hết, quy luật giá trị có tác dụng tự động điều tiết việc phân bổ tư liệu sản xuất và sức lao động giữa các ngành nghề khác nhau. Thông qua sự biến động của giá cả trên thị trường, quy luật này giúp định hướng nguồn lực xã hội chảy vào các lĩnh vực có nhu cầu cao, giá cả hấp dẫn, từ đó đáp ứng tốt hơn nhu cầu đa dạng của xã hội.
Thứ hai, quy luật giá trị thúc đẩy sự lưu thông hàng hóa giữa các vùng miền. Khi có sự chênh lệch về giá cả, hàng hóa từ nơi giá thấp sẽ được vận chuyển đến nơi giá cao để tiêu thụ. Quá trình này không chỉ giúp cân bằng cung – cầu giữa các khu vực mà còn góp phần ổn định thị trường và phân phối hợp lý nguồn lực trên phạm vi quốc gia.
Bên cạnh đó, quy luật giá trị còn đóng vai trò kích thích đổi mới kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất và nâng cao năng suất lao động. Trong điều kiện cạnh tranh, để tồn tại và có lãi, các doanh nghiệp buộc phải tìm cách giảm chi phí sản xuất, nâng cao hiệu quả. Điều này dẫn đến việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, cải tiến công nghệ, và sử dụng hợp lý các nguồn lực sẵn có.
Kết quả là giá thành sản phẩm giảm, năng suất lao động xã hội tăng, tạo ra nền tảng cho sự phát triển kinh tế bền vững và hiện đại hóa sản xuất. Qua đó, quy luật giá trị không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.
Vai trò của quy luật giá trị đối với nền kinh tế
Câu hỏi về quy luật giá trị
Quy luật giá trị có yêu cầu gì?
Quy luật giá trị yêu cầu hoạt động sản xuất và trao đổi hàng hóa phải dựa trên lượng lao động xã hội cần thiết. Điều đó đòi hỏi người sản xuất phải nâng cao năng suất, giảm chi phí, và khi trao đổi hàng hóa phải tuân thủ nguyên tắc ngang giá, tức là trao đổi dựa trên giá trị xã hội chứ không phải giá trị cá biệt.
Quy luật giá trị có mấy tác dụng?
Quy luật giá trị có vai trò điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hóa, thúc đẩy cải tiến kỹ thuật và nâng cao năng suất lao động, đồng thời góp phần phân bổ lại nguồn lực trong xã hội và thúc đẩy cạnh tranh giữa các chủ thể kinh tế. Tuy nhiên, nếu không được điều tiết hợp lý, nó cũng có thể dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo ngày càng rõ nét trong nền kinh tế.
Hiểu rõ quy luật giá trị giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cơ chế vận hành của nền kinh tế thị trường. Hãy theo dõi các bài viết khác của Tikop trong chuyên mục Kiến thức tài chính để cập nhật thêm nhiều kiến thức bổ ích!
Tải ứng dụng
